Ludwig van Beethoven (1770-1827)

Ouverture Coriolan, opus 62 (1807)

(Uitgevoerd door het Radio Symfonie Orkest in het Internet-concert van 26 september 1998)

De Romeinse patriciër Coriolanus joeg in 491 v.C. de plebejers, vertegenwoordigers van de lagere klasse van het volk, die streefden naar meer zeggenschap in het bestuur van Rome, tegen zich in het harnas. Hij werd verbannen, bracht een leger op de been en dreigde Rome aan te vallen. Zijn moeder Veturia en vrouw Volumnia wilden een bloedbad voorkomen en haalden hem over terug te keren in ballingschap. Hij voldeed aan hun verzoek en pleegde vervolgens zelfmoord.
De dramatische geschiedenis van de legendarische Romein, opgetekend door Plutarchus, inspireerde verschillende toneelschrijvers, van Shakespeare tot aan Bertold Brecht. In de tijd en omgeving van Beethoven was het de dichter en toneelschrijver Heinrich Joseph von Collin (1771-1811) die het verhaal van de onfortuinlijke held tot uitgangspunt nam voor een toneelstuk. Collins treurspel Coriolan werd voor het eerst in Wenen op 24 november 1802 uitgevoerd, waarbij de scènes werden afgewisseld met muziek uit Mozarts Idomeneo.
Beethoven was bij die uitvoering aanwezig en enkele jaren later schreef hij, misschien uit dank voor Collins adviezen bij de herziening van zijn opera Fidelio (toen nog Leonore geheten), voor diens toneelstuk de Ouverture Coriolan. Beethovens Ouverture doet precies wat een goede toneel- of operaouverture moet doen: het werk brengt de toehoorders alvast in de juiste stemming voor hetgeen er zich op het podium zal gaan afspelen, het zet als het ware de toon van het stuk.

De eerste gespierde akkoorden schilderen een beeld van de onverzettelijke held en het volgende onrustige, geheimzinnige thema beschrijft de twijfels en rusteloosheid van Coriolan. De muziek vertelt als het ware een verhaal: afwisselend lyrisch, sentimenteel, spannend en tragisch. De Ouverture is eigenlijk een symfonisch gedicht avant la lettre, waarbij echter de muzikale inhoud goeddeels is onderworpen aan de klassieke sonatevorm.
Hoe passend bij het toneelstuk ook, toch klonk de eerste uitvoering van Beethovens Ouverture Coriolan niet in het theater, maar in een concertzaal tijdens zo'n monsterconcert, zoals die in de negentiende eeuw wel vaker voorkwamen. Het abonnementsconcert bevatte naast de Ouverture, de vier eerste symfonieën van Beethoven, zijn Vierde Pianoconcert en bovendien nog enkele aria's uit Leonore.

Agnes van der Horst

|| Omhoog || Andere toelichtingen ||